අලි-මිනිස් ගැටුම වහා විසඳිය යුතු ජාතික ප්‍රශ්නයක් නොවේ ද?

පසුගියදා මින්නේරිය ප්‍රදේශයේ ගමකට වැදුණු වල් අලියෙකු පිළිබඳව වාර්තා කිරීමට ගිය මාධ්‍යවේදියකු එම වල් අලියාගේම පහරකෑමට ලක්ව මිය යාමත් එක්කම, රටේ හැම ජනමාධ්‍යයක්ම වගේ ඒ සිද්ධියට වැඩි වටිනාකමක් සහ ඉඩක් ලබා දීමට කටයුතු කළා. එහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට, සමාජයේ වගකිවයුතු අංශවලටත් කාලෙන් කාලෙට අමතක වෙලා යන - මාස කිහිපයකට සැරයක් අලියෙක්ගෙ එහෙම නැත්නම් ඈත ගමක මනුස්සයෙක්ගෙ මරණයක් වුනාම කතාබහට ලක්වන- අනෙක් හැම වෙලාවකම වගේ නොවැදගත් ලෙස යට ගැහෙන අලි මිනිස් ගැටුම ගැන කතාබහ ආයිත් සුපුරුදු ලෙස සමාජය ඉස්සරහට ඇවිත් තිබෙනවා. අලි ප්‍රශ්නයෙන් හැමදාම බැටකන මිනිස්සුන්ට නම් අමුතුවෙන් මේ ගැන කතාකරන්න දෙයක් නෑ. අලි ප්‍රශ්නය ඔවුන්ගෙ ජීවන අරගලේම දැවැන්ත සහ නීරස කොටසක් වෙලා. 

මිනිස් සම්පත වගේම අලි සම්පතත් අපේ රටට-මේ මිහිතලයට මහඟු සම්පතක් විත්තිය අමුතුවෙන් කියන්න ඕන නෑ. 

ඒත්, මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසා අවුරුද්දක් පාසා මියයන අලිඇතුන්ගේ සංඛ්‍යාව බැලුවහම තව අවුරුදු 50ක් 100ක් යනකොට අලිඇතුන් සෑහෙන්න වඳ වෙලා- ආශාවකටවත් අලියෙක් බලා ගන්න බැරි තත්වයකට එයි ද කියලා දැඩි කණගාටුවක් අපට දැනෙනවා. 2011 දි කරපු දීපව්‍යාප්ත අලි සංගණනයට අනුව අලි 5879ක් සිටින බව පැවසෙනවා. (මූලාශ්‍රය-page 94, Current Status of Asian Elephants in Sri Lanka)

අලි මිනිස් ගැටුම නිසා දළ වශයෙන් මිනිස් ජීවිත 60ක් විතර සහ අලින්ගෙ ජීවිත 150 ක් විතර වාර්ෂිකව අපට අහිමි වෙනවා. 

2008-2012 කාලය තුළ පමණක් මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසා අලින් 1184ක් මිය ගිහින් තියෙනවා. මේ පහතින් දැක්වෙන්නෙ පළාත් මට්ටමින් ඒ කාලය ඇතුළත අලින් මියයෑම් පිළිබඳ විස්තර.

2008-2012 කාලය තුළ අලි ප්‍රහාරවලින් මියැදුණු මිනිස් ජීවිත ගණන 341ක්. පහත වගුව බලන්න.

මූලාශ්‍රය- Performance Report 2012

කැලේ ඉන්න අලි ගම් වැදිලා දුක් මහන්සියෙන් හදාගත්තු ගෙවල් දොරවල් කඩා බිඳ දාන කොට, කුඹුරුවලට-වගාබිම්වලට කඩා වැදිලා වගා පාලු කරන කොට, ඒක වළක්වන්න මිනිස්සු විවිධ ක්‍රියාමාර්ග ගන්නවා. ඒ අතර, 

• වෙඩි තැබීම
• විදුලි සැර යෙදීම
• වසවිස කැවීමට සැළැස්වීම
• හක්ක පටස් තැබීම
• රීප්ප පටිවල කොන්ක්‍රීට් ඇණ බස්සවා ඉඩමට ඇතුල් වෙතැයි සැළකෙන තැන්වල තැබීම

මෙවැනි ක්‍රියාමාර්ගවල ප්‍රතිඵල විදිහට තමයි අලි ඇතුන් බොහොමයක් මිය යන්නෙ. වාර්ෂිකව සිදු වන අලි මරණ සංඛ්‍යාව දිහා බැලුවහම ස්වාභාවිකව මිය යන ප්‍රමාණය අවම මට්ටමක බව පහත වගුවෙන් තේරුම් ගන්න පුලුවන්. අති බහුතරයක් මරණවලට හේතුව මිනිස් ක්‍රියාකාරකම්.

කලාපය	වෙඩි තැබීම	විදුලි සැර යෙදීම	වස ශරීර ගත වීම	හක්ක පටස්	දුම්රිය අනතුරු	නොදනී	වෙනත් අනතුරු	ස්වාභාවික	වෙනත් හේතු	මුළු එකතුව
අනුරාධපුර	2	2	0	5	2	2	5	0	1	19
මධ්‍යම	2	0	0	0	0	2	0	0	1	5
නැගෙනහිර	14	4	2	6	0	12	2	6	1	47
වයඹ	17	5	3	12	3	15	4	2	5	66
පොලොන්නරුව	13	7	0	16	5	23	3	4	1	72
දකුණ	1	2	1	0	0	15	2		1	22
ඌව	1	1	0	0	0	11	2	3	1	19
මුළු එකතුව	50	21	6	39	10	80	18	15	11	250

දත්ත මූලාශ්‍රය- පිටුව 18, වන ජීවි සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තු කාර්යසාධන වාර්තාව -2012

ඊට අමතරව, අලි මිනිස් ගැටුම නිසා විනාශ වන දේපළවල වටිනාකම අතිමහත්. වන්දි ගෙවීම් වශයෙන් වනජීවි සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේතුව වසරකට මිලියන ගාණක් වැය කරනවා. 2012 වසරේ පමණක් රුපියල් මිලියන 30ක් ජනතාවට වන්දි වශයෙන් ගෙවලා තියෙනවා. (මූලාශ්‍රය-  පිටුව 23, කාර්යසාධන වාර්තාව 2012)

අලින්ගේ තර්ජනයට ලක් වෙලා තියෙන ගම්මානවල මිනිස්සු ගත කරන්නෙ සාමාන්‍ය නිදහස් මනසකින් යුත් ජීවිතයක් නෙමෙයි. ඔවුන් දැඩි ආතතියකින් දෛනික ජීවිතය ගත කරන්නෙ. තමන්ගෙ ස්වාමිපුරුෂයා-තමන්ගෙ පියා වගාව රකින්න රෑට ගියාම උදේ දෑහට දකිනකම් අඹුදරුවන් ඉන්නෙ පුදුමාකාර බියකින්. සාමාන්‍යයෙන් අලි මිනිස් ගැටුමින් මිය යන මිනිසුන් බහුතරය (78%ක්) පිරිමි අය සහ අලින්ගෙන් බහුතරය වැඩුණු පිරිමි සතුන් (67%ක්). (මූලාශ්‍රය- page 31, 32, Journal of the Department of Wildlife Conservation 2014-2:29-40)

සරුවට ගොයම පූදින කොට- කෙසෙල් වතු එකයායට කොළ පාටට ළෙල දෙන කොට අලින්ගේ කටට කෙළ උනන එක අහන්න දෙයක් නෑ. කැලෑවේ කිලෝ මීටර් ගණන් පයින් ඇවිදලවත් එවැනි රසවත් අහරක් හොයා ගන්න උන්ට නොහැකි තරම්. එ් නිසා, විදුලි වැට පෙරළා ගෙන හරි වගාවලට අලි කඩා වදිනවා. 

මීට වසර දෙකකට පමණ ඉස්සර, හම්බන්තොට තිස්සපුර ප්‍රදේශයේ කෙසෙල් වගාවකට වල් අලියෙකු කරල තිබූ හානිය මට අද වගේ මතකයි. දින කිහිපයකින් කපන්න ඔන්න මෙන්න කියා තිබුණු හොඳින් කැන් වැටුණු කෙසෙල් ගස් දෙකට තුනට බිඳ-පාගා චප්ප කර තිබෙනු දැක්කම මගේ හදවතත් කකියැව්වා. පැත්තක සිටි මට එහෙම නම්, ඒ වගාව කළ ගොවියන්ට දැනෙන හැඟීම කොහොම ද කියලා මඳක් සිතා බැලිය යුතුයි. මේ අලි ප්‍රශ්නය නිසා එහෙම පොඩිපට්ටම්  වෙන්නෙ මිනිස්සුන්ගෙ සල්ලි විතරක් නෙමෙයි ඒ මිනිස්සුන්ගෙ ධෛර්යය සහ බලාපෙරොත්තු. මිනිස්සු අමාරුවෙන් දහඩිය වගුරුවලා කරන වගාවන් මේ විදියට හානි කරන කොට, මිනස්සුන්ට අලින්ව පේන්නෙ ගජමිතුරො විදිහට නම් නෙමෙයි පසමිතුරො විදිහට. 

මිනිස්සු දහසකුත් ණය වෙලා- දෑතේ කරගැට එනකම්- ඒ කරගැට උඩ තවත් කරගැට නොඑන තරමට කරගැට ගල් වෙනකම් ඇඟපත වෙහෙසලා මහපොලොවත් එක්ක හැප්පිලා වගා කරනවා මදිවට-ගස් උඩ නැගලා රෑ එළි වෙනතෙක් නිදි වරාගෙන -ගිනි මැළ ගහගෙන වගා මුර කිරීමටත් සිදු වෙනවා කියන්නෙ ඇත්තටම සංවේදී ප්‍රශ්නයක්. 

වනජීවි එකෙන් ඇවිල්ලා සැරින් සැරේ වල් අලි අල්ලලා, ඈත රක්ෂිතවලට ගෙනිහින් දමන එකවත්, අලිවෙඩි දමන එකවත් මේ ප්‍රශ්නයට ස්ථිර විසඳුම් නෙමෙයි. 

මේ අලි මිනිස් ගැටුම ජාතික ප්‍රශ්නයක් ලෙස සළකා ප්‍රමුඛතාව දිය යුතු ප්‍රශ්නයක් කියලයි මගේ අදහස. පාරක් තොටක් හදන්නට බිලියන ගණන් වැය කරන එකේ මේ ප්‍රශ්නය විසඳන්නට මුදල් වැය කළාට කිසිදු ගැටලුවක් නෑ. මේ බැටකන මිනිස්සුත්-අලිත් අපේම රටේ උන් මිස පිටස්තරයො නෙමෙයි.

ඇත්තටම විදුලි වැට කියන්නෙ අලින්ගේ පැමිණීම වළක්වන මානසික බාධකයක්. නමුත් ඒ බාධකයත් කඩා ගෙන එන්න ඌ කටයුතු කරනවා. ඒත් එහෙම අලිවැටවල්වල් ස්ථාපනය කරන්න විතරක් නෙමෙයි නඩත්තු කරන්න වාර්ෂිකව විශාල වියදමක් දරන්න සිද්ධ වෙනවා. අලින් විදුලිවැටවල් කඩා ගෙන එන නිසා එයත් 100%ක් විශ්වාසය තැබිය හැකි ස්ථිර විසඳුමක් නොවෙයි. සාමාන්‍ය ප්‍රමාණයේ ගසක් කඩා ගෙන විත් අලි වැට මතට දමා- ඒ ඔස්සේ අලි වගාවන්ට වදිනවා. උදේට බොහෝ විට වනජීවි එකේ හෝ සිවිල් ආරක්ෂක බලකා සාමාජිකයන් පැමිණ කැඩුණු තැන් යළි පිළිසකර කරනු දකින්න පුලුවන්.  

මේ ප්‍රශ්නයට විසඳුමක් හොයන කොට ඒ විසඳුම අලින්ට වගේම මිනිස්සුන්ටත් හානි කර දෙයක් නොවිය යුතුයි. 

ස්ථිරසාර විසඳුම ස්වාභාවික තල් වැටක් ඉදි කිරීම ද? 

ප්‍රැක්ටිකල් ඇක්ෂන් කියන ජාත්‍යන්තර රාජ්‍ය නොවන සංවිධානය මීට වසර කිහිපයකට උඩදි විදුලිවැට වෙනුවට ස්වාභාවික තල්වැටක් ඉදිකිරීම දිගුකල් පවතින-සත්ව හිතකාමී සහ ලාභදායී ස්ථිරසාර විසඳුමක් විදිහට ඉදිරිපත් කළා. ඒ යටතේ දැනට පවතින විදුලි වැටටම සමාන්තරව පේළි 4කින් යුක්ත වන පරිදි, තල් පැළ අතර අඩි 5ක පරතරයකුත්-පේළි අතර අඩි 8ක පරතරයකුත් වන විදිහට සිග් සැග් ක්‍රමයට තල් පැළ සිටුවමින්  නියමු ව්‍යාපෘති කිහිපයක් මොණරාගල, මඩකලුව සහ අම්පාර දිස්ත්‍රීක්කවල දියත් කළා. වනජීවි සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව, හෙක්ටර් කොබ්බෑකඩුව කෘෂි පර්යේෂණ හා පුහුණු ආයතනය හා තල් සංවර්ධන මණ්ඩලය කියන රාජ්‍ය ආයතන තුනේ පූර්ණ සහයෝගයෙන් තමයි එම ව්‍යාපෘතිය දියත් කෙරුණේ. මේක කෙටිකාලීන විදුලි වැටට වඩා හොඳ විසඳුමක්. 

මේ පිළිබඳව International Elephant Foundation කියන ජාත්‍යන්තර අලි සංරක්ෂණ පදනමේ වෙබ් අඩවියෙත් තොරතුරු සඳහන් වෙනවා. 

සාමාන්‍යයෙන් ලංකාවේ ස්වභාවය තමයි කොච්චර හොඳ දෙයක් වුනත් පටන් ගත්තට ඒ පිළිබඳ නිසි පසු ඇගයීමක් කෙරෙන්නෙ නැති එක. ඒ නිසා මේ ව්‍යාපෘතියේ වත්මන් තත්වය කොහොම ද කියන එක නම් අපි දන්නෙ නෑ. හැබැයි ඔවුන් කියන විදිහට අලි මිනිස් ගැටුම වළක්වන්න පුලුවන් හොඳම සහ දිගුකල් පවත්නා විසඳුම තමයි ඒ. ඒ පිළිබඳ සම්පූර්ණ විස්තර මේ ලින්ක් එකෙන් කියවන්න පුලුවන්. විදුලි වැටට සාපේක්ෂව තල්වැටේ වාසිසහගතබව ඔවුන් එහි මෙහෙම පැහැදිළි කරනවා. 

වඩා තිරසර විසඳුම තල්වැට ද විදුලි වැට ද?
තල් වැට	විදුලි වැට
තල්වැට වසර 100 ක පමණ කාලයක් වුව පවතී	විදුලි වැටක ආයුකාලය වසර 10කි
පැළ සිටුවීමේ වියදම ඉතා අවමය	ඉදි කිරීමේ වියදම අධිකය (කි.මී 1කට ලක්ෂ 5ක් )
නඩත්තු වියදම මුල් වසර 2-3 පමණි. එය ද ඉතා අල්පය	සැළකිය යුතු වියදමක් නඩත්තු කටයුතු සඳහා වාර්ෂිකව වැය වේ (බැටරි-සූර්යකෝෂ-එළිපෙහෙළි කිරීම්)
අලින්ට විනාශ කළ නොහැක (ශක්තිමත් දැවයකි)	අලින්ට පහසුවෙන් විනාශ කළ හැක
තෙත් හෝ වියළි ආදී ඕනෑම දේශගුණික කලාපයකටම ඉතා හොඳින් ඔරොත්තු දේ	අලිවැට නඩත්තුවට දෛනිකව වෙනම පිරිසක් යෙදවිය යුතුය
ගංවතුරට වුවත් ඔරොත්තු දේ (දින 45කට වඩා වතුරට යටව තිබුණ ද හානියක් නොවේ)
ලවණතාවට ඔරොත්තු දේ
ගින්නට ඔරොත්තු දේ
නඩත්තුව සඳහා දෛනිකව වෙනම පිරිසක් යෙදවිය යුතු නැත

තල් ගස් උස මහත් වෙන්න අවුරුදු 10-12ක් යන නිසා එතෙක් ඉතිරි ප්‍රදේශවලත් අලි වැටවල් ගහලා-ඒ අතරෙ මේ තල් වැට ඉදිකිරීමේ ව්‍යාපෘතියත් දියත් කළ යුතුයි. ඊට පස්සෙ, රක්ෂිත ඇතුළෙ තව වැව් ටිකකුත් හදලා-කැලෑ ඇතුළෙන්ම අලි ඇතුන්ට කෑම සුලභ කිරීමේ වැඩසටහනක් ගැන අවධානය යොමු කළ යුතුයි. ඒ වගේම, අලිමංකඩවල් පිළිබඳ නිසි අධ්‍යයනයක් සිදු කරලා අදාළ ප්‍රදේශවල බිමින් දුවන දුම්රිය මාර්ග වෙනුවට ගුවන් පාලම් මතින් දුම්රිය දුවන වැඩ පිළිවෙලකටවත් යන්න වේවි.  

මේ කියපු කිසිම දෙයක් කරන්න බැරි දේවල් නෙමෙයි. අවශ්‍ය වෙන්නෙ ඕනකම සහ කැපවීම විතරයි. මේ සම්බන්ධයෙන් දැනුම තියෙන උනන්දුව තියෙන - පරිසරයට ආදරය කරන මිනිස්සු-ආයතන එකතු කරගෙන මේ ප්‍රශ්නයට ස්ථිරසාර විසඳුමක් ලබා දීමට රජය කටයුතු කළ යුතුයි. නැත්නම් හැමදාම අලි මැරේවි-මිනිස්සු මැරේවි-අහිංසක දරු පවුල් අනාථ වේවි-වගා බිමි වැනසේවි. හැම අවුරුද්දෙම මිලියන ගණන් වන්දි දෙන එකේ කෙළවරකුත් තියෙන්න එපැයි.   

ඒ නිසා, අලින්ගෙන් තර්ජිත ගම්වල ඉන්න මිනිස්සු සහ කැලෑවල ඉන්න අලිඇතුන් මුහුණදීලා තියෙන මේ දැවැන්ත "මානුෂික" ගැටලුව වහා විසඳිය යුතු ජාතික ප්‍රශ්නයක් ලෙස රට කරවන උදවිය සැළකිල්ලට ගත යුතුයි. 

වල් අලියි කිව්වම උන්ට අගෞරවයක්ය කියලා වල් අලි-වන අලි කියලා නම් වෙනස් කිරීම වගේ කාටවත් වැඩක් නැති ක්‍රියාමාර්ග ගන්නා ඇමතිවරුන්ගෙන් නම් කොහොමටත් මේ ප්‍රශ්නයට විසඳුම් ලබා ගන්න බැරි වේවි.